“Adaletke doğru daa bir adım”. Avropa mahkemesi Rusiyeniñ Qırımtatar Milliy Meclisini yasaqlav davasını baqıp başladı

2017 senesi em qırımtatarlarnıñ temsiliy organı – Qırımtatar Milliy Meclisi, em regional meclisler ve ayrı vatandaşlar Avropa insan aqları mahkemesine (AİAM) muracaat etti. Bu mahkeme esnası ne qadar zor ve uzun ola bile, Ukrayina advokatları oña nasıl baqa, Meclis AİAMden nasıl bir qarar bekley ve o, Rusiyege tesir ete bilemi? Bu aqta Qırım.Aqiqat Radiosınıñ yayınında alıp barıcı Alena Badük Qırımtatar Milliy Meclisiniñ reisi Refat Çubarov, Ukrayina Helsinki insan aqları birliginiñ Strategik işler merkeziniñ uquqçısı Yuliya Kovalenko laf etti.

Qırımtatar Milliy Meclisi qırımtatarlar Qırımğa sürgünlik yerlerinden qaytqan soñ 1991 senesi quruldı. Onıñ icra organı Qırımtatar Milliy Qurultayı ola. Qırım Rusiye tarafından işğal etilgen soñ 2016 senesi aprel ayında Rusiye kontrolindeki Qırım Yuqarı mahkemesi Meclisni ekstremist teşkilâtı olaraq adlandırıp, faaliyetini yasaqladı.

Rusiye Qırımnı işğal etmezden evel Aqmescitte Qırımtatar Milliy Meclis binası. Kirişte Ukrayina ve qırımtatar bayraqları dalğalana

İmaye tarafı Rusiye Yuqarı mahkemesine istinaf berdi, amma 2016 senesi sentâbr ayında mahkeme onı red etti. Bu yasaq teşebbüsi işğal etilgen Qırımnıñ sabıq prokurorı, Rusiye Devlet dumasınıñ sabıq deputatı Natalya Poklonskayağa ait edi.

Silâlı insanlar Qırımtatar Milliy Meclis binasını sarıp aldı. Aqmescit, 2014 senesi sentâbrniñ 16-sı

Rusiye tarafdarı olğan bir qaç cemaat teşkilâtı Meclisni Qırım qamaçavında qabaatlap Qırımnıñ Rusiye prokuraturasına muracaat etti, bu da yasaq sebebi oldı. 2017 senesi aprel ayında BM Halqara mahkemesi Ukrayinanıñ Rusiyege qarşı teminlev tedbirleri çerçivesinde Rusiye Federatsiyasını Meclis yasağını lâğu etmege mecbur etti, amma Moskva bu talapnı öyle de yerine ketirmedi.

«Çonğar» kontrol-çıqış noqtası yanında Qırım qamaçavı aktsiyası, 2015 senesi sentâbr ayı. Arhiv fotoresimi

Rusiye prezidentiniñ matbuat kâtibi Dmitriy Peskov Meclis faaliyetiniñ yasaq meselesi Rusiyeniñ iç meselesi ol ve Rusiye tıştan kelgen bir tevsiyege qulaq asmaycaq, dep bildirgen edi. 2017 senesi Meclis Avropa insan aqları mahkemesine şikâyet etti. Şikâyette qayd etilgenine köre, Rusiye akimiyetiniñ areketleri Avropa insan aqlarını ve esas serbestliklerini qoruv şartnamesiniñ toplaşuv ve birleşme serbestligi 11-inci maddesini boza. Davacılar Meclis azaları siyasiy baqışları sebebinden taqip etile, dep qayd etti. Umumen şikâyette şartnameniñ beş maddesiniñ bozuluvı aqqında aytıla.

Qırımtatar Milliy Meclisiniñ reisi Refat Çubarovnıñ aytqanına köre, Rusiye akimiyetiniñ Meclis yasağı qararı qırımtatar milliy idare sistemasına qarşı bir darbe oldı. Onıñ qayd etkenine köre, Meclisni Qurultay sayladı – onıñ cemaat-siyasiy vazifelerini yerine ketirmek içün qanuniy mandatı bar.

“Qırımtatar Milliy Meclisiniñ qanunsız yasağı faaliyetini imkânsız yaptı. Bu işğal etilgen Qırımda işi içün bütün imkânlarnı yoq etti”, – dep hatırlattı Refat Çubarov.

Refat Çubarov

“Yasaqlanğan millet”

Onıñ aytqanına köre, Meclisni ekstremist teşkilâtı olaraq tanıma qararı anda aza olmaqnı ayat ve azatlıq içün telüke yaptı.

“Bu Qırımtatar Milliy Meclisi, qırımtatarlarnıñ milliy idare organlarına mensüplikni telükeli yaptı. Böylece, qırımtatarlar yasaqlanğan millet vaziyetine oğradı”, – dep qayd etti Çubarov.

Onıñ hatırlatqanına köre, Rusiye Meclis yasağını lâğu etmege ve reberligine Qırımğa serbest kirip çıqmağa imkân bermege talap etken BM Halqara mahkemesiniñ qararını körmemezlikke urdı.

“Rusiye halqara mahkeme qurulışlarınıñ işğal etilgen Qırımnen bağlı iç bir qararını yerine ketirmey. Amma AİAM qararı emiyetli olacaq – cenk adaletli barışıq şartlarında bitken soñ Rusiyeniñ kelecek mesüliyeti içün uquqiy temel olacaq”, – dep qayd etti Meclis reisi.

“Adaletli barışıq temeli”

Refat Çubarovnıñ fikirince, halqara mahkemelerniñ qararları yavaş yerine ketirilse de, simvolik ve uquqiy emiyetleri bar.

“Biz adaletli barışıq temelini qoyğan bütün areketlerni yapmaq kerekmiz. Bu cenkni alıp barğan istilâcı memleket ve halqara cinayetçiler cezasını almasa, böyle barışıq olamaz”, – dep ayttı Çubarov.

O, işğalde yaşağan qırımtatarlar mahkemelerni qoltutuv ve tanıma signalı olaraq köre, dep qoştı.

“Bu qararlarnıñ Qırımdaki insanlar içün emiyeti bar. Olar beklev ve ümütlerine destek ala. İşğalcilernen işbirligi yapqanlar ise Qırım azat etilgen soñ olarnı ne bekley tüşüne bile”, – dep ayttı Refat Çubarov.

“8 yıl qayda ediñiz”

Ukrayina Helsinki insan aqları birliginiñ Strategik işler merkeziniñ uquqçısı Yuliya Kovalenko AİAM Meclis yasağı davasını baqıp başlamaq içün ne içün sekiz yıl bekledi, dep añlata.

“Mahkeme baqqan bütün davalar bozuv ağırlığı ve bozulğan aqlarnıñ sırasına köre kele. Bundan ğayrı, aynı vaqıtta mahkeme devletlerara davanı ve ayrı davalarnı baqtı. Şimdi “Ukrayinanıñ Rusiyege qarşı” halqara davasınıñ qararı bar, Qırımnen bağlı, ve mahkeme şahsiy beyanatlarnıñ baqıluvında faal basamaqqa keçti”, – dedi Kovalenko.

Onıñ aytqanına köre, Avropa mahkemesinde esnası dava qıyınlığı ve delil çoq olğanından bayağı vaqıt ala bile.

Yuliya Kovalenko

“Mahkeme taraflarğa sual bere, başta davalı devlet cevap bere, soñra – davacı. Rusiyeniñ vaziyetinde biraz farqlı, çünki o, Avropa Şurasından çıqtı, amma AİAM Rusiye çıqmazdan evel berilgen bütün davalarnı baqmağa devam etmege qarar berdi”, – dedi uquqçı.

Rusiyeniñ cevabını beklemek kerekmi?

Yuliya Kovalenkonıñ aytqanına köre, mahkeme Rusiye ükümetini dava baqılğanından haberdar etti ve cevap içün üç afta berdi. Lâkin, tecribege köre, Rusiye bunı körmemezlikke ura bile.

“Biz evelki tecribege baqıp, böyle cevap olmaycaq, dep tüşünemiz. 2022 senesinden soñ Rusiye cevap bermegen edi. Belki, Meclis davasında vaziyet deñişir, amma şimdilik aytmaq zor”, – dedi Kovalenko.

Onıñ qoşqanına köre, Ukrayina tarafı Qırımnıñ tamır halqınıñ temel aqları bozulğanına dair mümkün olğanı qadar çoq delil köstermege azır.

“Şikâyette aytılğan bütün aqlarnıñ bozulğanı qayd etilsin, dep tırışacaqmız. Hususan birleşme serbestligi, adaletli mahkeme, ayırımdan qorçalav aqqı. Mahkeme bir sual berdi, davacı tamır halqnıñ timsaliy organı olaraq statusı tanılmağanından başqa bir hitap aldımı”, – dep qayd etti uquqçı.

AİAM Meclis tarafını tutsa, dava onıñ icra etilmesini kontrol etken Avropa Şurası Nazirler şurasına yollanacaq.

“Avropa mahkemesi bazı vaqıtları bozulğan aqlarnıñ ğayrıdan tiklenmesi içün devlet alacaq ayrı ya da umumiy tedbirlerni qayd ete. Ükümetten tış teşkilâtlar qarar yerine ketirilmesinen bağlı tekliflerini yollay bile”, – dep añlattı Kovalenko.

AİAM qararı siyasiy basqı olaraq

O, böyle qararlar birden yerine ketirilmese bile, siyasiy tesirleri bar, dep emin.

“Qararnıñ yerine ketirilmesi – davalı devletke belli bir siyasiy basqıdır. Tek bozuvlarnıñ toqtatıluvı degil, aqlarnıñ ğayrıdan tiklenmesi ve kelecekte böyle bozuvlarğa yol berilmemesi”, – dedi Kovalenko.

Uquqçınıñ aytqanına köre, Rusiye mahkeme qararına nasıl cevap berir tahmin etmek zor, amma er bir böyle dava erte ya da keç Qırımdaki vaziyetke tesir etecek halqara praktikanı şekillendire.

“Er bir böyle qarar – adaletke doğru daa bir adım, ve bir kün bu adalet ğayrıdan tiklenecek”, – dep qayd etti uquqçı.

Kovalenko hatırlatqanına köre, daa on yıl evelsi Ukrayina Rusiyege qarşı Qırımnen bağlı devletlerara davada qazanır dep inanğanlar az edi. Bu davada da Ukrayina qazanacaq, dep ümüt bar, dep ayta uquqçı.